واژه‌نامه تعاريف قانونی


واژه‌نامه تعاریف قانونی، تعریف قانون‌گذار ايراني را از واژه‌هايي که در متن قوانين و مقررات به کار رفته‌اند، ارائه می‌کند. تعاریف در این واژه‌نامه از زبان قانون‌گذار و بنابراین قابل استناد هستند. واژه‌نامه تعاریف قانونی در اینجا تنها‌ واژه‌هایی را که با حرف‌ «الف» و «ب» آغاز می‌شوند،‌ در بر دارد. این واژه‌ها از چاپ دوم کتابی با نام فرهنگ تعاریف قانونی، نوشتة صفر بیگ‌زاده از انتشارات کلک صبا (1394) بر گرفته شده‌اند.




a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z

شماره واژه‌ها با این حرف: 570
شمار همه واژه‌‌های واژه‌نامه: 757
اموال دولت، اموالی است که توسط وزارتخانه‌ها، مؤسسات ویا شرکت‌های دولتی خریداری می‌شود یا به هر طریق قانونی دیگر به تملک دولت درآمده یا درمی‌آیند
[اموال دهیاری‌ها، اعم از منقول و غیر منقول به دو دسته تقسیم می‌شود:] ب) اموال عمومی: اموال عمومی دهیاری، اموالی است که متعلق به ده بوده و برای استفاده عموم اختصاص یافته است، مانند معابر عمومی، خیابان‌ها، میادین، پل‌ها، گورستان‌ها، سیل‌برگردان‌ها، مجاری آب و فاضلاب و متعلقات آن‌ها، انهار عمومی، اشجار، چمن، گل و امثال آن که دهیاری یا اشخاص در معابر و میادین عمومی غرس نموده باشند
(، قسمت «آیین‌نامه‌ها»، ص 64، آیین‌نامه مالی شهرداری‌ها، مصوب 12/4/1346 کمیسیون مشترک کشور مجلسین، ماده 45).
شامل کلیه اموال مؤسسات یا نهادهای عمومی غیردولتی موضوع ماده 3 قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 1386 خواهد شد
در این قرارداد، اموال زیر، قطع نظر از منشأ و مالک آن‌ها اموال فرهنگی محسوب می‌گردد: الف) اموال منقول و غیر منقول که برای فرهنگ ملل دارای اهمیت زیادی می‌باشد؛ از قبیل آثار معماری، هنری یا تاریخی، مذهبی یا غیر مذهبی، مناظر باستانی، مجموع ساختمان‌هایی که از این حیث دارای ارزش تاریخی یا هنری می‌باشد، آثار هنری و نسخ خطی کتب و سایر اشیا که دارای ارزش هنری-تاریخی یا باستان‌شناسی باشد و همچنین مجموعه‌های علمی و مجموعه‌های مهم کتب و اسناد و نمونه‌های تقلیدیاموال مذکور در فوق؛ ب) بناهایی که منظور اصلی و واقعی از آن‌ها، حفاظت و نمایش اموال فرهنگی مذکوره در بند «الف» می‌باشد، مانند موزه‌ها، کتابخانه‌های بزرگ، بایگانی‌ها و همچنین بنگاه‌هایی که در صورت وقوع جنگ، اموال منقول فرهنگی مذکوره در بند «الف» در آن‌جا نگهداری می‌شود؛ ج) مراکزی که در آن‌جا تعداد قابل توجهی اموال فرهنگی مشروحه در بند «الف» و «ب» وجود دارد و «مراکز آثار تاریخی» گفته می‌شود
اموال فرهنگی-تاریخی و هنری به اموالی گفته می‌شود که از نظر علمی، تاریخی، فرهنگی، باستان‌شناسی، دیرین‌شناسی و هنری حائز اهمیت بوده و بیش از یک‌صد سال از تاریخ ساخت یا ایجاد آن گذشته باشد و به یکی از انواع زیر تعلق داشته باشد:
الف)-به اموالی اطلاق می‌شود که نشانگر تحول حیات و هویت فرهنگی-تاریخی انسان یا وقوع وقایع تاریخی در ادوار یا دوره‌هایی خاص باشد و به نحوی از انحا، گوشه‌ای از حرکت تاریخی-فرهنگی انسان را در مقیاس ملی یا منطقه‌ای یا بین‌المللی نشان دهد یا نشانگر ظهور، حیات و انقراض تمدن‌های تاریخی بوده و از محوطه‌های باستانی واقع در خشکی یا بستر دریاها، در اثر حفاری علمی یا علل دیگر کشف شود.
-آثار دیرین‌شناسی، شامل مجموعه‌ها و نمونه‌های نادر جانورشناسی، گیاه‌شناسی، معدن‌شناسی، انسان‌شناسی، بقایای نباتی و جانوری ماقبل تاریخ و ترکیبات نادر زمین‌شناسی در حکم اموال فرهنگی-تاریخی محسوب می‌شود.
ب)این اموال نشانگر وقوع وقایع تاریخی، تاریخ علوم و فنون، تاریخ نظامی و اجتماعی و همچنین رهبران و مشاهیر تاریخی، علمی، مذهبی، فرهنگی و هنری می‌باشد.
ج)به اموال منقولی اطلاق می‌شود که نشانگر وجوه مختلف زندگی انسان در دوره متأخر تاریخی بوده و پژوهش در آن‌ها موجب بازشناسی صورت تاریخی-فرهنگی زندگی جوامع انسانی می‌شود، از قبیل آثار مردم‌نگاری، مردم‌شناسی، فرهنگ و هنر بومی، آرشیوهای صدا و تصویر و تمبر و امثال آن.
د)به کلیه آثار هنری در رشته‌های مختلف هنرهای تجسمی، اعم از هنرهای سنتی و بومی یا معاصر، ایرانی یا غیر ایرانی، گفته می‌شود که ساخته مشاهیر هنرمندان رشته‌های مختلف هنری بوده یا در تاریخ هنر، جزء آثار شاخص هنری محسوب شوند یا نشانگر آغاز یا اوج سبک یا مکتب یا دوره هنری مشخص باشند.
ه‍)قطعه‌ای از یک اثر فرهنگی-تاریخی یا هنری است که فاقد نقشه کامل، خط و حیثیت مستقل فرهنگی بوده یا فاقد ارزش حفاظتی باشد و صرفاً از نظر تشخیص دوره تاریخی، جنس و ترکیب عناصر آن، ارزش مطالعاتی داشته باشد.
و)به اموالی گفته می‌شود که با سوء نیت از روی یک اثر تاریخی-فرهنگی وهنری خاص تقلید یا با استفاده از نقوش، خطوط و اشکال فرهنگی-تاریخی در دوره معاصر ساخته شده است
اموال فرهنگی در صورتی «اصیل» شناخته می‌شود که دارای اصالت بوده و نسخه بدل یا تقلیدی یا تقلبی نباشد، مگر آن‌که نسخه بدل یا تقلیدی، خود جنبه خلق یک اثر فرهنگی و هنری داشته باشد
اموال مشمول مالیات بر ارث عبارت است از کلیه ماترک متوفیواقع در ایران یا خارج از ایران، اعم از منقول و غیر منقول و مطالبات قابل وصول و حقوق مالی، پس از کسر هزینه کفن و دفن در حدود عرف و عادت و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی
اموال منقول غیر مصرفی اموالی هستند که بدون تغییر محسوس و از دست دادن مشخصات اصلی، بتوان به طور مکرر آن‌ها را مورد استفاده قرار داد
اموال منقول مصرفی اموالی هستند که بر اثر استفاده به صورت جزئی یا کلی از بین می‌روند
آن دسته از وظایفی است که منافع اقتصادی حاصل از آن‌ها نسبت به منافع فردی برتری دارد و موجب بهبود وضعیت زندگی افراد می‌گردد، از قبیل آموزش و پرورش عمومی و فنی و حرفه‌ای، علوم و تحقیقات، درمان، توان‌بخشی، تربیت بدنی و ورزش، اطلاعات و ارتباطات عمومی و امور فرهنگی، هنری و تبلیغات اسلامی
آن دسته از اموری است که دولت، متصدی اداره و بهره‌برداری از اموال جامعه است و مانند اشخاص حقیقی و حقوقی در حقوق خصوصی عمل می‌کند، از قبیل تصدی در امور صنعتی و کشاورزی، حمل و نقل، بازرگانی، مسکن و بهره‌برداری از طرح‌های مندرج در ماده 10 این قانون
[در این آیین‌نامه، اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می‌روند:] ج) امور پژوهشی و تحقیقات زیست‌محیطی: طرح‌های:
1. اجرای پروژه‌های بهره‌وری سبزو تولید پاک‌تر.
2. اجرای پروژه‌های پژوهشی جهت به‌کارگیری بسته‌بندی‌های قابل بازیافت در محصولات.
3. اجرای پروژه‌های پژوهشی مرتبط با سیستم‌های مدیریت زیست‌محیطی سری ایزو 14000.
4. پژوهش در زمینه بهینه‌سازی فرایندهای موجود با تأکید بر کاهش ضایعات و کمینه‌سازی پسماندها.
5. حمایت از پروژه‌های پژوهشی زیست‌محیطی در صنایع اقماری جهت ایجاد حلقه سبز تأمین‌کنندگان.
6. اجرای طرح‌های پژوهشی درخصوص مدیریت پسماندهای ویژه تصفیه فاضلاب صنعتی و کنترل آلودگی هوا.
7. پژوهش در زمینه استفاده از برچسب زیست‌محیطی در محصولات و بسته‌بندی‌ها.
8. ظرفیت‌سازی و اشاعه فرهنگ زیست‌محیطی عمومی و تخصصی واحد
امور تصدی‌های اجتماعی، فرهنگی و خدماتی، آن دسته از وظایفی است که منافع اجتماعی حاصل از آن‌ها نسبت به منافع فردی برتری دارد و موجب بهبود وضعیت زندگی افراد می‌گردد؛ از قبیل آموزش و پرورش عمومی و فنی و حرفه‌ای، علوم و تحقیقات، بهداشت و درمان، تربیت بدنی و ورزش، اطلاعات و ارتباطات جمعی و امور فرهنگی، هنری و تبلیغات دینی
امور تصدی‌های اقتصادی، آن دسته از وظایفی است که دولت، متصدی اداره و بهره‌برداری از اموال جامعه است و مانند اشخاص حقیقی و حقوقی در حقوق خصوصی عمل می‌کند؛ نظیر تصدی در امور صنعتی، کشاورزی، حمل و نقل و بازرگانی و بهره‌برداری از طرح‌های مندرج در بند «ج» این ماده
[نقش و وظایف دولت در حوزه‌های «امور حاکمیتی»، «امور تصدی‌های اجتماعی، فرهنگی و خدماتی»، «امور زیربنایی» و «امور تصدی‌های اقتصادی» تعریف و به شرح ذیل تنظیم گردد:]
«امور حاکمیتی» دولت که تحقق آن موجب اقتدار حاکمیت کشور است و منافع آن، بدون محدودیت، شامل همه اقشار جامعه می‌گردد عبارتند از: 1) سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و نظارت در بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، 2) برقراری عدالت و تأمین اجتماعی و بازتوزیع درآمد، 3) ایجاد فضای سالم برای رقابت و جلوگیری از انحصار و تضییع حقوق مردم، 4) فراهم نمودن زمینه‌ها و مزیت‌های لازم برای رشد و توسعه کشور و رفع فقر و بیکاری، 5) قانونگذاری، امور ثبتی، استقرار نظم و امنیت و اداره امور قضایی، 6) حفظ تمامیت ارضی کشور و ایجاد آمادگی دفاعی ملی، 7) صیانت از هویت ایرانی اسلامی، 8) اداره امور داخلی، مالیه عمومی، تنظیم روابط کار و روابط خارجی، 9) حفظ محیط زیست و حفاظت از منابع طبیعی و میراث فرهنگی، 10) علوم و تحقیقات بنیادی، آمار و اطلاعات ملی، 11) پیشگیری از بیماری‌های واگیر، مقابله و کاهش اثرات حوادث طبیعی و بحران‌های پیچیده
الف) سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و نظارت در بخش‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی.
ب) برقراری عدالت و تأمین اجتماعی و بازتوزیع درآمد.
ج) ایجاد فضای سالم برای رقابت و جلوگیری از انحصار و تضییع حقوق مردم.
د) فراهم نمودن زمینه‌ها و مزیت‌های لازم برای رشد و توسعه کشور و رفع فقر و بیکاری.
ه‍‌) قانونگذاری، امور ثبتی، استقرار نظم و امنیت و اداره امور قضایی.
و) حفظ تمامیت ارضی کشور و ایجاد آمادگی دفاعی و دفاع ملی.
ز) ترویج اخلاق، فرهنگ و مبانی اسلامی و صیانت از هویت ایرانی، اسلامی.
ح) اداره امور داخلی، مالیه عمومی، تنظیم روابط کار و روابط خارجی.
ط) حفظ محیط زیست و حفاظت از منابع طبیعی و میراث فرهنگی.
ی) تحقیقات بنیادی، آمار و اطلاعات ملی و مدیریت فضای فرکانس کشور.
ک) ارتقای بهداشت و آموزش عمومی، کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها و آفت‌های واگیر، مقابله و کاهش اثرات حوادث طبیعی و بحران‌های عمومی.
ل) بخشی از امور مندرج در مواد 9، 10 و 11 این قانون نظیر موارد مذکور در اصول بیست و نهم و سی‌اُم قانون اساسی که انجام آن توسط بخش خصوصی و تعاونی و نهادها و مؤسسات عمومی غیر دولتی با تأیید هیأت وزیران امکان‌پذیر نمی‌باشد.
م) سایر مواردی که با رعایت سیاست‌های کلی مصوب مقام معظم رهبری به موجب قانون اساسی در قوانین عادی جزء این امور قرار می‌گیرد
امور حسبی، اموری است که دادگاه‌ها مکلفند نسبت به آن امور اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ نمایند، بدون این‌که رسیدگی به آن‌ها متوقف بر وقوع اختلاف و منازعه بین اشخاص و اقامه دعوا از طرف آن‌ها باشد
امور راجع به ترکه، عبارت است از اقداماتی که برای حفظ ترکه و رسانیدن آن به صاحبان حقوق می‌شود، از قبیل مهر و موم و تحریر ترکه و اداره ترکه و غیره
امور زیربنایی، آن دسته از طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای است که موجب تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و تولیدی کشور می‌گردد؛ نظیر طرح‌های آب و خاک، عمران شهری و روستایی و شبکه‌های انرژی‌رسانی، ارتباطات، و حمل و نقل
امور سیاسی عبارت از مسائلی است که راجع به اصول اداره و قوانین اساسی مملکت و پلیتیک دولت باشد
امور شرعیه موضوعاتی است که به موجب قوانین شرع انور اسلام مقرر است
امور عرفیه [در مقابل امور شرعیه] که قطع و فصل دعاوی ناشی از آن مخصوص محاکم عدلیه است اموری است که برحسب قواعد معموله ویا قوانین موضوعه مملکتی راجع به سیاست یا اقتصاد یا تنظیمات اجتماعی در تمام یا قسمتی از مملکت مقرر است، از قبیل دعاوی مفصله ذیل: دعاوی ناشی از مطبوعات و محاکمات عدلیه و اجرای احکام و دعاوی که ناشی از تخلف از قواعد ویا قوانین مزبوره فوق می‌شود و دعاوی ناشیه از امتیازات و تعهدات دولت مطلقاً اعم از این‌که این دعاوی بین اشخاص باشد ویا بین دولت و اشخاص و دعاوی ناشیه از اسناد رسمی دوایر دولتی و اسنادی که در ثبت اسناد ثبت شده است و دعاوی جعل و تزویر نسبت به اسناد و نوشتجات
«امور کیفری» به تحقیقات، استعلام‌ها، محاکمات یا سایر رسیدگی‌های مربوط به هر جرمی اطلاق می‌شود که به موجب هر قانون لازم‌الاجرایِ طرف مربوط جرم شناخته می‌شود
سندی که اهداف، نرخ بازده مورد انتظار، شرایط و نحوه تبدیل اوراق [مشارکت] به سهام (در صورت لزوم) و سایر جزئیات مربوط به «طرح توسعه و نوسازی شرکت» را شرح می‌دهد و تصویری از آینده سرمایه‌گذاری را برای تصمیم‌گیری در اختیار سرمایه‌گذاران (خریدارانِ اوراق مشارکت) قرار می‌دهد. این سند قبل از انتشار عمومی باید به تأیید امین، حسابرس و بورس برسد
بانک، مؤسسه بیمه یا هر شخصیت حقوقی مورد تأیید بورس که از طرف ناشر انتخاب می‌شود تا در راستای حفظ منافع دارندگان اوراق مشارکت به ترتیبی که در این آیین‌نامه مقرر است وظایف محوله را انجام دهد. امین و ضامن می‌توانند دارای شخصیت حقوقی واحد باشند
امین اموال، مأموری است که از بین مستخدمین رسمی واجد صلاحیت و امانتدار، با موافقیت ذیحساب و به موجب حکم وزارتخانه یا مؤسسه ذیربط به این سمت منصوب و مسئولیت حراست و تحویل و تحول و تنظیم حساب‌های اموال و اوراقی که در حکم وجه نقد است و کالاهای تحت ابواب جمعی به عهده او گذارده می‌شود
انبار سمّ به محلی گفته می‌شود که سموم دفع آفات [= آفات نباتی]به مقدار کم یا زیاد در آن‌جا نگاهداری می‌شود
انبار عمومی، مؤسسه‌ای است بازرگانی که به منظور قبول امانت و نگهداری مواد اولیه و محصولات صنعتی و فلاحتی و کالاهای صاحبان صنایع و کشاورزان و بازرگانان با موافقت هیأت نظارت بر انبارهای عمومی و با رعایت مقررات این قانون و آیین‌نامه‌های مربوطه به صورت شرکت سهامی تأسیس و بر طبق مقررات قوانین ایران به ثبت رسیده باشد
انبار کالا به محلی اطلاق می‌گردد که یک یا چند نوع کالای بازرگانی یا محصولات صنعتی ویا مواد اولیه ویا فراورده‌های دامی و کشاورزی در آن‌جا نگهداری می‌شود
منظور از «انبارها و اماکن گمرکی» مندرج در این آیین‌نامه، انبارها و باراندازهای محصور یا غیرمحصور و اسکله‌ها و محوطه‌ها و به طور کلی هر محل و مکانی است که در تصرف گمرک یا بندر بوده و برای انباشتن و جا دادن کالا از آن‌ها استفاده می‌کنند